Κοιλάδα των Μουσών

Καλώς ήλθατε στην περιοχή της αρχαίας Άσκρης που κείται στα ριζά του πλούσιου σε πηγές όρους Ελικώνος. Εδώ, σύμφωνα  με το ποίημα Ατθίς του Ηγησίνου, η νύμφη του Ελικώνος Άσκρη πλάγιασε με τον γεοσείστη Ποσειδώνα και από την επαφή της αυτή γέννησε τον Οίοκλο, ο οποίος μαζί με τους γιούς  του Αλωέα, Εφιάλτη και Ώτο υπήρξαν οι πρώτοι οικιστές της Άσκρης. Αυτοί πρώτοι θυσίασαν στον Ελικώνα για τις  Μούσες  και ονόμασαν το βουνό «ιερό των Μουσών» και την πολίχνη  Άσκρη προς τιμήν της μητέρας του Οίοκλου.

Μπροστά σας ανοίγεται η κοιλάδα των Μουσών και ετοιμαστείτε να περιηγηθείτε μια από τις πιο θελκτικές και υποβλητικές περιοχές του ελλαδικού χώρου.

Η ιστορία αυτού του τόπου είναι σφραγισμένη από το όνομα  και το έργο του Ησιόδου, του βοσκού ο οποίος μεταμορφώνεται σε ποιητή με την βοήθεια  των Μουσών. Εδώ πάνω σε κάποια απ’ αυτές τις πλαγιές συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα του δυτικού πολιτισμού. Ένας άνθρωπος απλός, ταπεινός μυήθηκε στα μυστήρια του κόσμου και κατόρθωσε να συνθέσει μια ιστορία που παρουσιάζει την εμφάνιση και την δράση των αθάνατων θεών και την σχέση τους με τους απλούς θνητούς. Βρισκόμαστε λοιπόν σε έναν τόπο που μπορεί να θεωρηθεί λίκνο της δημιουργικής έμπνευσης. Περπατώντας τα μονοπάτια του ή ατενίζοντας τις κορυφές των βουνών ο επισκέπτης δεν μπορεί να μην νιώσει πιο ανάλαφρος απαλλαγμένος από τα βάρη της μονοτονίας με τα οποία τον φορτώνει η ζωή της πόλης.

Κοιτάξτε τον πολύχρωμο πίνακα που απλώνεται μπροστά σας.

Στα δυτικά βρίσκεται η κορυφή στα 1401 μέτρα του Ελικώνα. Εκεί είναι ο βωμός του Διός και 150 μέτρα δεξιά του η περίφημη πηγή Ιπποκρήνη, της οποίας το νερό ανάβλυσε ορμητικά όταν την κτύπησε το δυνατό πέταλο του φτερωτού αλόγου Πήγασου, γιού της Ακαταμάχητης Μέδουσας.  Κοντά στην πηγή αυτή έστηναν χορό οι ελαφροπάτητες Μούσες οικοδομώντας το ιερό του Διός, σύμφωνα με τον Ησίοδο. Αριστερά, το ανεστραμμένο  τρίγωνο είναι η πεζούλα, όπου και το μονοπάτι για ανάβαση στην κορυφή. Ο επιγραφοποιός Όνεστος, γνωστός  από τις επιγραφές στα βάθρα των αγαλμάτων των Μουσών έλεγε: Ανεβαίνοντας στον Ελικώνα κουράζεσαι πολύ, αλλά χορταίνεις με το γλυκό νερό  της κρήνης του Πήγασου. Έτσι και της  σοφίας ο δρόμος είναι ανηφορικός· αν όμως φθάσεις στην άκρη της κορυφής, θα δοκιμάσεις τις χάρες των  Μουσών της  Πιερίας.    

Πιο αριστερά το επίμηκες τμήμα της κορυφής λέγεται Μαραντάλι. Στο βάθος πίσω από την Άσκρη προβάλλει  το όρος Κιθαιρών. Κατά τη μυθολογία, ο Ελικώνας και ο Κιθαιρώνας ήταν αδέλφια, με χαρακτήρες αντίθετους. Ο πρώτος ήταν καλός και περιποιητικός προς τους γονείς του, ενώ ο δεύτερος ήταν άγριος, βάρβαρος και πλεονέκτης. Η πλεονεξία οδήγησε τον Κιθαιρώνα να σκοτώσει τον πατέρα του κι ύστερα με δόλιο τρόπο να γκρεμίσει τον αδελφό του Ελικώνα από ένα βράχο. Όμως από την ορμή του παρασύρθηκε κι ο ίδιος κι έγινε συντρίμμια. Οι θεοί μεταμόρφωσαν τα δύο αδέλφια στα αντίστοιχα βουνά. Ο Κιθαιρώνας όμως έγινε κατοικία των Ερινυών, ενώ ο Ελικώνας των Μουσών.

Το ύψωμα μπροστά μας, όπου διακρίνεται  και ο μεσαιωνικός πύργος, είναι ο Παλιοβορός. 

Προφανώς η λέξη  προέρχεται από το «βορός» που σημαίνει όρνεο. Η περιοχή παλαιότερα ήταν, πράγματι, γεμάτη όρνεα. Η μελέτη του πύργου διενεργήθηκε από τον Dr P. Lock. Θεωρήθηκε ότι είναι μεσαιωνικός, παρόλο που κάποια μοναδικά χαρακτηριστικά στην αρχιτεκτονική του, για παράδειγμα ένα χτιστό τζάκι, συμβολίζουν μια πολύ πιθανή τουρκική δομή.

Από τα ευρήματα (κυρίως όστρακα αγγείων) προκύπτει η χρονολόγηση του μνημείου στην Παλαιολόγεια περίοδο, ενώ λίγες ενδείξεις μας λένε ότι ίσως να είχε κατοικηθεί και στην αρχαιότητα. Ο πύργος με διαστάσεις 8,70 x 5,3 και ύψος 7 μέτρων ήταν κτισμένος με πέτρες και ασβεστοκονίαμα και θεμελιωμένος απ’ ευθείας στον φυσικό βράχο. Είχε το ισόγειο και δύο ορόφους και η είσοδος ήταν στον πρώτο όροφο, σχεδόν 2 μέτρα ψηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους, όπου ανέβαιναν με ανεμόσκαλα. Κατά την Φραγκοκρατία ήταν η κατοικία ενός μάιλου, Φράγκου φεουδάρχη.

Ο κωνικός λόφος με τον κλασικό πύργο είναι το Πυργάκι, ο αρχαίος Κερησσός, εκεί ήταν η ακρόπολη της αρχαίας Άσκρης. Εκτός από τον πύργο υπάρχουν και ερείπια οχυρωματικού περιβόλου. Το Πυργάκι χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις:  Στη μάχη του Κερησσού, την παλαιότερη και επιφανέστερη νίκη που διατήρησε ελεύθερη την Στερεά Ελλάδα, και κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των Λακεδαιμονίων εναντίον των Θηβών που είχε άδοξο τέλος στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. Ειδικότερα, από τις μαρτυρίες του Πλουτάρχου και του Παυσανία, οι Βοιωτοί και οι Θεσπιείς εγκαταστάθηκαν αμυντικά στον Κερησσό για να αντιμετωπίσουν τους Θεσσαλούς και τους Θηβαίους αντίστοιχα. Και οι δύο μάχες έγιναν τον μήνα Ιπποδρόμιο (Εκατομβαίωνα για τους Αθηναίους) που αντιστοιχούσε στην περίοδο από 17 Ιουλίου μέχρι 15 Αυγούστου.

Προχωρώντας προς τους πρόποδες του Ελικώνα θα φθάσουμε στο αρχαίο θέατρο και λίγο χαμηλότερα στο ιερό των Μουσών. 

Η επίπεδη έκταση με το μεγάλο δένδρο αριστερά είναι ο Κοκκαλάς, πιθανόν από τα πολλά οστά που βρέθηκαν, ακόμη και στην δεκαετία του 60’ έπειτα από τις βαθιές αρόσεις για φύτεμα αμπελιών. Εκεί πρέπει να έγινε η μάχη του Κερησσού μεταξύ Βοιωτών και Θεσσαλών κατά την οποία οι τελευταίοι νικήθηκαν κατά κράτος και σκοτώθηκε και ο ταγός αυτών Λατταμίας.

Σ’ αυτή την καταπράσινη κοιλάδα με τις απαλές αλλαγές στην χλωρίδα και τις  γοητευτικές πτυχώσεις του εδάφους οι κάτοικοι γίνονται πιο ευαίσθητοι και φιλόπονοι ώστε συχνά να φιλοσοφούν και να διαμορφώνουν κανόνες ζωής, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Μένανδρος: «ει δε  τινές την Άσκρην οικοίεν, εχρήν αυτό τούτο εις εγκώμιον λαμβάνειν, ότι φιλοσοφείν ανάγκη τους ενοικούντας και καρτερικούς είναι». Μέσα σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο, την Κοιλάδα των Μουσών, έζησαν διαχρονικά οι κάτοικοι της Άσκρης, καλλιεργώντας «τον σίτον, τον οίνον και το έλαιον» κατά την εκκλησιαστική ρήση.