Άγιος Νικόλαος

Επόμενος σταθμός στην περιήγησή μας είναι ο Άγιος Νικόλαος. Ο χρόνος που κτίσθηκε το εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου δεν είναι γνωστός. 

Από τον κίονα τον οποίο βλέπουμε στο εσωτερικό του φαίνεται ότι είναι κτισμένο μετά τον 6ο αιώνα μ. Χ., αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ήταν αυτός που έδωσε την άδεια να χρησιμοποιούνται υλικά αρχαίων ναών σε χριστιανικούς ναούς.

Το μετόχι αυτό πιθανόν και να ταυτίζεται με το μοναστήρι του Αγίου Νικοδήμου το οποίο καταγράφεται στα αρχεία της πρώτης οθωμανικής περιόδου. Ο Christopher Wordsworth το 1839 το αναφέρει σαν μοναστήρι, ενώ νωρίτερα, το 1806 ο Leake το μνημονεύει σαν μετόχι της μονής της Μακαριώτισσας, η οποία βρίσκεται νότια και σε υψηλότερο σημείο του Ελικώνα.

Ο Άγιος Νικόλαος που θεωρείται μετόχι ή εκκλησία, είναι βασιλικού ρυθμού και κοσμείται με σημαντικές αγιογραφίες.

Είναι κτισμένο σ’ ένα θεατρικά διαμορφωμένο από την φύση κοίλωμα, στους πρόποδες του όρους Μαραντάλι. Το κτίριο βρίσκεται στη μέση ενός άλσους όπου φυτρώνουν πεύκα, καρυδιές, πλατάνια, ελιές, μυρτιές, δάφνες και ροδοδάφνες και πολλές φουντουκιές. Η δροσιά διατηρείται εδώ το καλοκαίρι από μια πηγή με άφθονο νερό. 

Στο εκκλησάκι αυτό με τις ωραίες αγιογραφίες του 1842 δεν είναι δυνατόν, λόγω των πολλαπλών επιχρισμάτων, να εντοπισθούν υλικά που χρησιμοποιήθηκαν από αρχαίους ναούς, με εξαίρεση τον υποβλητικό κίονα που διακρίνεται στα δεξιά μας καθώς εισερχόμαστε στον ναΐσκο και  που  φαίνεται να λειτουργεί ως βασικό υποστήλωμά του. Καθ’ όλο το ύψος του κίονος και περιμετρικά είναι χαραγμένα ονόματα αρχαίων αθλητών που διακρίθηκαν στους μουσικούς αγώνες οι οποίοι τελέσθηκαν στο εντός της κοιλάδας θέατρο των Μουσών, ανάμεσα στα έτη  161-180 μΧ., επί αυτοκράτορος Μάρκου Αυρηλίου. 

Τα επιγραφόμενα λόγια στον κίονα ξεκινούν ως εξής: Αγαθή τύχη Αγωνοθετούντος των μεγάλων Καισαρήων Σεβαστήων Μουσίων Αυρη(λίου) Καλλικλιανού του Σωτηρίχου, επί άρχοντος Αυρη(λίου) Μουσέρωτος.

Η ύπαρξη αυτού του κίονα στο εξωκλήσι του αγίου Νικολάου οδήγησε τον περιηγητή  Leake στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι εδώ βρισκόταν άλλοτε το ιερό των Μουσών. Ίσως, όμως, ο μικρός ναΐσκος να χτίστηκε στη θέση του ιερού του Ελικωνίου Ποσειδώνος, όπως μας προτρέπει να εικάσουμε η ρήση του σοφιστή Απολλώνιου: Ελικώνιον τον Ποσειδώνα, από Ελικώνος του εν Βοιωτία, ιερόν του Θεού.

Οι επισκέπτες του ναού μπορούν, αν θέλουν, να χρησιμοποιούν νερό από την παρακείμενη φυσική πηγή. Το γραφικό εκκλησάκι του αγίου Νικολάου εορτάζει στις 9 Μαΐου.